Następnie szklane wieżowce. Jeśli nie zgubisz się w lewostronnym biegu, możliwe że zauważysz przeszłość odbijającą się w nowym mieście. Wiekowe budynki są widoczne w każdym kawałku szklanych elewacji. Wyglądają trochę jak eleganccy dżentelmeni starej daty, którzy nie afiszują się ze swoją obecnością.
Tło: powtarzające się szyldy, skromne fasady sąsiedztw, zielona herbata, zielona kawa i zapowiedź deszczu.
Na końcu Ty – tylko jako gość z grzecznym zaproszeniem, żeby podziwiać miasto. Jednak Londyn obserwuje Cię zza weneckiego lustra.
CODZIENNA PODRÓŻ KOLORÓW I ŚWIATŁA PO STOLICY ŁOTWY
Moje odkrywanie miasta przypadało w większości na okres zimowy. Czy warto zobaczyć Rygę ze zmarzniętymi stopami, śniegiem sypiącym w oczy i marzeniu o cieple? Zdecydowanie! Zima podkreśla jeszcze bardziej czar miasta a mroźna pogoda dodaje uroku.
Dzień
Od listopada Ryga chowała się w bladym świetle szarugi. Wczesny śnieg był jednym z najbardziej nasyconych kolorów. Postkomunistyczne dzielnice betonu zlewały się w kałuże plam. Wzrok powoli przyzwyczajał się do jednolitości barw. Anonimowe twarze wynurzały się z mgły jak duchy i mijały w pośpiechu. Przechodnie patrząc pod nogi ignorowali elegancję Łotyszek. Biało-niebieskie secesyjne fasady chowały się nieśmiało za kurtyną pogody – baletnice czekające na pierwszy taniec. Słońce niestrudzenie próbowało przebić się przez chmury a matowa Dźwina płynęła powoli zniewolona lodem. Na jej brzegu wybudowano współczesny Pałac Światła – Bibliotekę Narodową Łotwy.
Zachód słońca. Na moment promienie wybuchały lodowymi iskrami. W mgnieniu oka każda kropla była pryzmatem. Przez krótką chwilkę wszystko odzyskiwało zapomnianą intensywność kolorów.
Noc
Ryga nocą działała pobudzająco. Może dzięki kontrastom ciemności i sztucznego światła? Skrzący się śnieg, skrzypiący pod każdym krokiem. Ziołowy likier Ryski Czarny Balsam o słodkim posmaku czarnej porzeczki rozgrzewa prawie tak dobrze jak tradycyjny chleb czosnkowy. Muzyka na żywo z tańczącym ogniem świec. Rzeka ludzi niosąca ze sobą zapachy i smaki targu Bożonarodzeniowego. Czerwone policzki i nosy, opary oddechów. Ruchome cienie w labiryncie Starego Miasta. Średniowieczne mury nadal pamiętają lata świetności, kiedy Ryga była jednym z najważniejszych portów bałtyckich. Rozety sztucznych ogni w Dzień Niepodległości (18 listopada) oraz tłum pod Pomnikiem Wolności. Patriotyzm i tożsamość, która wyrosła z burzliwej historii, mimo zwierzchnictwa Niemiec, Polski, Szwecji czy Rosji. Ekskluzywny widok z 26 piętra3 na pozornie uśpione miasto. Aplauz w Operze Narodowej a po nim kakofonia śmiechu i brzęku kufli – priekā1!. Każdy odzyskiwał wyrazistość.
Lubiłam, kiedy o wschodzie niebo rumieniło się, jakby ze wstydu po wydarzeniach nocy.
1lv. priekā – na zdrowie 2lv. labrīt – dzień dobry 3Skyline Bar hotelu Radisson Blu
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o historii i kulturze Rygi, idealnym rozwiązaniem jest Free Walking Tour – zwiedzanie z przewodnikiem finansowane z dobrowolnych napiwków.
NIEZWYKŁE OBCHODY HISZPAŃSKIEGO WIELKIEGO TYGODNIA1
Wielkanoc w Hiszpanii i związane z nią obrzędy trwają od Niedzieli Palmowej do Niedzieli Zmartwychwstania. Tradycja procesji2 pochodzi z XIV wieku i rozpowszechniła się zwłaszcza na terenie Andaluzji.
Procesja
Pochód ma ściśle określoną kolejność. Rozpoczynają ubrane na czarno kobiety. Welony i ozdobne grzebienie z metalu lub masy perłowej symbolizują szacunek dla śmierci. Za nimi podąża krzyż prowadzący i milczący Nazarejczycy3. Ich pokutna szata z charakterystycznym spiczastym kapturem, wywodzi się ze średniowiecznego ubioru skazańców Świętej Inkwizycji. Mają oni ściśle określone zadania: Nazarenos de Fila maszerują tuż obok ołtarza, Nazarenos de Luz niosą zapalone gromnice a Penitentes dźwigają drewniane krzyże. Ministranci bezpośrednio poprzedzają wiekowy ołtarz na platformie przedstawiający sceny z Pasji lub wizerunek Matki Bożej Bolesnej. Platforma waży nawet 200 kg a do jej uniesienia potrzeba około 50 mężczyzn4, którzy zmieniają się na każdym postoju. Niosący konstrukcję na ramionach są całkowicie niewidoczni dlatego, wydaje się, że ołtarz przemieszcza się samodzielnie. Podążająca za nimi orkiestra dęta wyznacza marszowy rytm. Pochód zamykają Nazarejczycy. Trasę procesji podziwiają tłumy wypełniające szczelnie całą przestrzeń ulic, balkonów, okien … często również barów i restauracji.
Kontrasty
Wielkanoc w Hiszpanii wywarła na mnie duże wrażenie. Głównie za sprawą wszechobecnych kontrastów. Milczenie pochodu i posępne dudnienie bębnów zlewa się z radosnym gwarem z barów. Stroje Nazarenos mimo intensywnych barw budzą uczucie lęku. Pokutujące hiszpańskie piękności idą dumnie w eleganckich sukienkach, żeby później zapalić papierosa za rogiem. Kadzidła mieszają się z zapachami jedzenia. Ukrzyżowany Jezus przemieszcza się nad tłumem po zalanych wiosennym słońcem ulicach. Pochód odgrywa swoją rolę za kurtyną z powagi, niepokoju i wzniosłości. Przecina gwarne życie ulic swoim milczeniem. Powoli znika jak widmo.Tłum zlewa się za nim jak Morze Czerwone5. I tylko rytm bębnów pozostaje w głowie jeszcze długo po przejściu procesji.
Co myślimy o obywatelach słonecznej Portugalii? Radośni, zrelaksowani Południowcy? Jednak street art Portugalii portretuje ich osobowość w całkowicie inny sposób. Poniższy fragment wiersza lizbońskiego poety również pokazuje melancholiczny charakter Portugalczyków.
Álvaro de Campos Tabakonista
Jestem niczym. Zawsze będę niczym. Nie mogę chcieć być niczym. Oprócz tego, mam w sobie wszystkie sny świata.
W języku portugalskim istnieje słowo, którego nie można bezpośrednio przetłumaczyć ma żaden inny język – saudade. Jeśli kiedykolwiek czuliście tęsknotę za minioną chwilą a jednocześnie wdzięczność i dumę, że mogliście ją przeżyć – to właśnie było saudade. Melancholia towarzyszyła żeglarzom-odkrywcom wypływającym w poszukiwaniu nowych światów. Rodzinom, czekającym na ich powrót. Muzykom fado1 z Alfamy. Czuł ją Fernando Pessoa2 o wielu osobowościach. Emigranci powracający do kraju po utracie swoich majątków w dawnych koloniach. Ofiary reżimu Salazara3. Słońce Portugalii przyćmiewa emocje ale saudade jest wypisane na miejskich murach i drzwiach w bardzo nietypowy sposób. Jednak street art Portugalii pokazuje nieoczywisty wpływ historii i subtelne cechy charakteru mieszkańców.
Tłumaczenia tekstów graffiti
The traveler recognizes the little that is his, discovering the much he has not had and will never have. Podróżnik rozpoznaje niewielką część dla siebie, odkrywając jak wiele nie miał i nigdy mieć nie będzie.
Contento-me com pouco, mas desjo muito. Mało rzeczy mnie zadowala, ale pragnę wielu.
Wherever you go, whatever you do, whoever you are, you are under surveillance. Gdziekolwiek idziesz, cokolwiek robisz, kimkolwiek jesteś, jesteś pod obserwacją.
Abre los olhos. Otwórz oczy.
O Senhor, filho de Lisboa. Pan, syn Lizbony.
Quando for grande, quero ser feliz. Kiedy dorosnę, chcę być szczęśliwy.
Sozinhos vamos rapido, juntos vamos longe. W pojedynkę idziemy szybko, razem idziemy daleko.
Więcej o architekturze Portugalii w pozostałych galeriach.
PRZYPISY:
1Gatunek muzyczny nazywany Portugalskim Bluesem. 2Jeden z najwybitniejszych portugalskich poetów, publikował pod wieloma pseudonimami. 3Portugalski polityk, premier, twórca tzw. Nowego Państwa (pt. Estado Novo), w którym sprawował władzę dyktatorską typu faszystowskiego do 1974.
Czy jeden dzień może zmienić urbanistykę całego miasta? Lizbona przeszła niezwykła metamorfozę po trzęsieniu ziemi, którą można zaobserwować na przykładzie wciąż istniejących dzielnic Alfama i Baixa. Zastosowane rozwiązania miały wielki wpływ na architekturę Portugalii.
Alfama
Najstarsza dzielnica Lizbony jest położona na wzgórzu w sąsiedztwie rzeki Tag. Swoją nazwę zawdzięcza obecności źródeł mineralnych – arabskie słowo Al-hamma oznaczające fontannę lub łaźnię. Jednak to nie jedyne świadectwo jej pochodzenia. Założona przez Maurów1 na stoku rzeki Tag, kształtowała swoją urbanistykę na wzór niezdobytego labiryntu, charakterystycznego dla Maghrebu2. Wąskie, strome uliczki utrudniały atak na centrum ówczesnego miasta – cytadeli Castelo de São Jorge3. Ciasna zabudowa wpływa jednak niekorzystnie na higienę i warunki życia, dlatego dzielnicę od początku zamieszkiwała najuboższa ludność oraz rybacy. Tamtego dnia, podczas trzęsienia ziemi Alfama ocalała jako jedyna, ze względu na swoje wysokie położenie.
Dzień Wszystkich Świętych
1 listopada 1755 9:40 rano 3 minuty trzęsienia ziemi 8,7-9 w skali Richtera 20 metrowa fala tsunami 5-dniowy pożar 85% zniszczonego miasta 30,000–40,000 zabitych ludzi
Baixa Pombalina4
Odbudowa reprezentacyjnego śródmieścia Lizbony po trzęsieniu ziemi została powierzona Markizowi de Pombal5. Wraz z pomocą inżynierów Manuela da Maia, Eugénio dos Santos i Carlos Mardel, stworzyli innowacyjne rozwiązania architektoniczno-urbanistyczne, projektowane z myślą o zagrożeniach sejsmicznych, zabezpieczeniach przeciwpożarowych oraz warunkach sanitarnych. Całość założenia rozpoczynała się przy Tagu – brzeg rzeki został dodatkowo uzbrojony wałami. Wielka przestrzeń placu Praça do Comércio, zbudowanego na obszarze dawnego pałacu królewskiego została otoczona z trzech stron budynkami. Centralnie położony Łuk Triumfalny podkreśla główną oś Rua Augusta, od której rozrasta się ortogonalna siatka szerokich ulic. Całość zamyka kolejny plac Rossio.
Architektura antysejsmiczna
Monumentalne budynki, oprócz ujednoliconego klasycznego detalu architektonicznego posiadały specjalną konstrukcję rozprowadzającą siły sejsmiczne – drewniany szkielet-klatka i fundamenty palowe. Ponadto zastosowano sięgające ponad dachy ściany ogniowe oraz nowoczesne urządzenia sanitarno-kanalizacyjne. Prefabrykowane elementy przyspieszyły odbudowę dzielnicy. Trzęsienie ziemi w Lizbonie przyniosło specyficzne zmiany w architekturze, na podstawie których wykształciły się Styl Pombalina. Natomiast zastosowane rozwiązania urbanistyczne i techniczne stały się wzorem dla wielu miast na całym świecie.
1Dominacja Maurów na Półwyspie Iberyjskim trwała od VIII do XII w. 2Region północno-zachodniej Afryki, powstały na skutek ekspansji arabskiej w średniowieczu. 3Zamek został odbity przez Chrześcijan podczas Rekonkwisty w połowie XII w. 4Dzisiejsza dzielnica Baixa, częściowo Baxia-Chiado i Cais do Sodré. 5Właściwie Sebastião José de Carvalho e Melo.
JAKIE JEST PRAWDZIWE POCHODZENIE TRADYCYJNYCH PORTUGALSKICH PŁYTEK?
Różnorodność kulturowa Lizbony jest widoczna na pierwszy rzut oka – Portugalczycy, imigranci i podróżnicy z całego świata. Ci, którzy zdecydowali się zostać na dłużej, z czasem, niezależnie od narodowości, zaczynają tworzyć z miastem integralną całość. Podobną historię ma jeden z symboli architektury Lizbony oraz całej Portugalii azulejo.
Pierwsze azulejo
Kolorowe ceramiczne płytki są nieodłącznym elementem tradycyjnej architektury portugalskiej ale rodowód jest całkiem inny. Do Europy (m.in. Włoch, Hiszpanii, Portugalii czy Holandii) przywędrowały z Maurami. Arabskie słowo azzelij oznacza “mały gładki kamień”. Pierwsze portugalskie mozaiki powstawały na wzór technik mauretańsko-hiszpańskich. Elementy w kontrastowych kolorach były układane w geometryczne i roślinne wzory. Barwniki uzyskiwano z tlenków metali: kobaltu (niebieski), miedzi (zielony), manganu (brązowy i czarny), żelaza (żółty) i cyny (biały). Azulejo służyło nie tylko jako dekoracja, stosowanie ceramicznych płytek było korzystne również ze względów sanitarnych oraz przeciwpożarowych.
Wielka kariera małych płytek
Popularność płytek wzrosła w XV wieku dzięki włoskiej technice majolika, która przyspieszyła proces nakładania barw na szkliwo. Malowanie powtarzalnego wzoru na wielkich mozaikach-dywanach azulejo de padrão oraz azulejo de tapete dodatkowo obniżyło koszty produkcji. Okres renesansu i baroku przyniósł nowe zdobienia. Stawiał na dekoracyjność np. wazy, owoce i kwiaty oraz wielkopowierzchniowe przedstawienia sceniczne painéis historiados. Wpływy Holenderskie (XVII wiek) przyczyniły się do zmiany kolorystyki – na wzór chińskiej porcelany zaczęto barwić płytki wyłącznie na biało i niebiesko. Dlatego powszechnie uważa się, że nazwa azulejo odwołuje się do portugalskiego słowa azul – niebieski. Z czasem sztuka zdobienia i produkcji płytek została doprowadzona do mistrzostwa. W XVII wieku król Portugalii wprowadził zakaz importu azulejo w celu wspierania warsztatów rodzimych mistrzów takich jak António Pereira czy Manuel dos Santos.
Trzęsienie ziemi w Lizbonie (1755) oraz odbudowa miasta spowodowało powrót do masowej produkcji uproszczonych, mniej ozdobnych wzorów, umieszczanych głównie na szczytach fasad domów lub we fryzach okien i drzwi. Pod koniec XIX wieku Rafael Bordalo Pinheiro założył jedną z najbardziej znanych fabryk ceramiki w Caldas da Rainha. Dwudziestowieczni artyści tacy jak António Costa czy Jorge Colaço tworzyli monumentalne przedstawienia ścienne, pokrywające zarówno fasady kościołów jak i wnętrza stacji metra. Natomiast jednym z ciekawszych przykładów współczesnego wzornictwa jest Atelier Surrealejos, produkujące płytki o surrealistycznej tematyce.
Na chwilę, również i ja stałam się częścią tej wielokulturowej mozaiki pokrywającej całe miasto. Indywidualnym elementem imponującej całości. Być może dlatego, tak trudno jest rozstać się z Lizboną.
Pierwsze witraże i techniki barwienia szkła pojawiły się w Starożytnym Egipcie i Rzymie. Ale dopiero konstrukcja i symbolika gotyckich katedr pozwoliła na ich efektywne wykorzystanie. Po pierwsze łuki przyporowe umożliwiały kształtowanie ażurowej bryły świątyń i stosowanie dużych przeszkleń. Po drugie gotyk w swojej symbolice miał przypominać o obecności i wielkości Stwórcy. A “Bóg jest światłością, […]”1. Efekty świetlne miały wywierać wrażenie na wiernych. Oprócz tego witraże pełniły funkcję edukacyjną. Obrazowały sceny o tematyce religijnej, umożliwiając niepiśmiennym wiernym zapoznanie się z treścią Pisma Świętego. Była to tak zwana Biblia Pauperum – czyli “Biblia dla ubogich”.
Barwa
Nieprzypadkowe są również barwy. Biały jest barwą niewinności i czystości, wyobraża Boga. Czerwony symbolizuje zarówno męczeństwo jak i miłość. Fioletowy to cierpienie i pasja. Żółty z jednej strony symbolizuje zdradę a jednocześnie moc i chwałę. Niebieski to kolor nieba, pobożności i kultu Maryjnego. Zielony reprezentuje odrodzenie i nieśmiertelność. Szary nawiązuje do pokory a brązowy do śmierci duchowej. Na początku kolor uzyskiwano poprzez topienie masy szklanej i tlenków metali. W założeniu szkło miało przypominać drogocenne kamienie (i dorównywało im ceną). Współcześnie tafle maluje się farbami do szkliwa, dzięki czemu witraże są bardziej precyzyjne i wielobarwne.
Kreacja światła
W mojej wyobraźni, chwila w której słońce przenika przez kolorowe szkło tworząc rozedrganą mozaikę światła był oszałamiający. Za każdym razem, podczas wizyt w kościołach, z niecierpliwością czekałam na ten moment, kiedy słońce będzie w odpowiedniej pozycji, żeby wreszcie zobaczyć oczekiwaną iluminację. Niestety nigdy nie zostałam oświecona i nic w tym dziwnego. W większości prezbiterium2 kościołów jest zorientowane na wschód – w stronę Jerozolimy. Dlatego przepiękne rozety oraz wielopołaciowe witraże elewacji frontowej i tylnej są oświetlone jedynie w krótkich momentach dnia – o wschodzie i zachodzie słońca. Najwięcej światła wpada do świątyń przez okna w ścianach bocznych. Nie mogąc zobaczyć tak ulotnej iluminacji, spróbowałam samodzielnie odtworzyć ścieżkę światła.
Więcej informacji dot. witraży można znaleźć na stronie Barwy Szkła.
PRZYPISY:
11J 1,5b 2Główny ołtarz, przestrzeń przeznaczona dla służby liturgicznej.
Covilhã to miasto cieni. Noc zapada z wszystkim wspomnieniami i ostatnimi promieniami świetności. Surrealistyczne puste ulice bez echa kroków. Ślepe okna opuszczonych budynków. Wypuszczasz oddech i pojawia się mgła … a wraz z nią duchy. Nie zrozumcie mnie źle, to ukryte, ciche życie jest fascynujące. Rozpoczyna się sentymentalna podróż po pustych ulicach, podczas której odkrywasz, że istniejesz.
Miasto wełny i śniegu u podnóża Serra da Estrela – najwyższego pasma górskiego w Portugalii. Trzęsienie ziemi (1755) zniszczyło XII- wieczne fortyfikacje. W związku z rozwijającym się przemysłem tekstylnym miasto było uważane za portugalski Manchester. Po upadku fabryk, niektóre budynki przejął Uniwersytet Beira Interior ale wiele z nich pozostało pustych.
Architektura
Mimo niewielkich rozmiarów, Covilhã oddaje moje ulubione cechy architektury Portugalii. Domy pomalowane na jasne kolory, niezależnie od wieku zachowują zwartą, geometryczną formę. Biały łatwiej odbija mocne światło i dzięki temu praktycznemu rozwiązaniu zyskała cała urbanistyka – miasto tworzy ono spójną całość. Zaskakująca wielopoziomowość wykorzystuje każdą pochyłość terenu. Funkcje budynków rozmieszczone są bez reguł ale w racjonalny sposób. Dom na skarpie ma strefę dzienną na ostatnim piętrze z wyjściem na położoną na tym poziomie ulicę. Strefa nocna znajduje się na parterze, gdzie dociera mniej światła i można schować się przed słońcem. Harmonijne renowacje i adaptacje. Nowa i historyczna architektura egzystuje obok siebie na dżentelmeńskich zasadach – elegancko, bez chęci dominacji. Tajemnicze pustostany, działają na wyobraźnię. W Covilhã stały się one inspiracją dla artystów street art. W ten sposób powstał WOOL – Festiwal Urban Artu. Murale i graffiti nawiązując do tożsamości miasta, utworzyły galerię sztuki ukrytą pomiędzy wąskimi uliczkami.
Dlaczego sentymentalna podróż rozpoczęła się właśnie tam?
Mieszkałam w Covilhã przez 9 miesięcy mojego pierwszego Erasmusa. Wszystkie fotografie pochodzą z tego okresu. Przedstawione kobiety – moje przyjaciółki – wypełniały pustkę i uczyniły z portugalskiego miasteczka metropolię zmian.
Podróżując po Portugalii zauważyłam, że wiele drzwi ma specyficzny detal – kołatki w kształcie dłoni. Na początku, pomyślałam, że jest to tylko miły, staromodny sposób powitania gości. Odwiedzający może “uścisnąć” dłoń jeszcze zanim zobaczy gospodarza. Ale po niewielkich poszukiwaniach, okazało się, że dekoracja ma głębsze znaczenie i ciekawą historię.
Hamsa
Forma kołatki w kształcie dłoni nawiązuje do Hamsy, znanej również jako Ręka Fatimy lub Ręka Miriam. Amulet był i jest obecny w wielu religiach, na początku w wierzeniach starożytnej Mezopotamii i Egiptu, później w Judaizmie i Islamie. Słowo Khamsah w języku arabskim oznacza “pięć” – jak liczba palców u ręki. Hamsa chroni przed złem, zwłaszcza rodziny i kobiety w ciąży. Dlatego symbol pojawia się często w elementach biżuterii ale także jako dekoracja wnętrz. Była również znakiem, który pokazywał wyznanie mieszkańców domu. Wg innej teorii, dwie kołatki miały kształt męskiej i kobiecej dłoni, a także wydawały różne odgłosy. Islam uważał za niestosowne, żeby kobieta otworzyła drzwi mężczyźnie. Po dźwięku pukania gospodarz mógł rozpoznać płeć gościa przed otworzeniem drzwi, dzięki czemu odpowiednia osoba mogła otworzyć drzwi.
Dlaczego symbol pojawia się w Portugalii?
Kołatki w kształcie dłoni są popularne w krajach, które przez wieki znajdowały się pod okupacją Maurów, takie jak Portugalia albo Hiszpania. Podobnie obecność Judaizmu na Półwyspie Iberyjskim jest bardzo znacząca. Na przykład, w Belmonte2nadal istnieje wspólnota Żydowska, która przetrwała wszystkie zawirowania historii i może być uważana za prawdziwie portugalską.
Jedno z moich zdjęć znalazło się na publikacji historyka Francisco Javier Martínez z Uniwersytetu Évora w Portugalii. Książka „Entangled peripheries. New contributions to the history of Portugal and Morocco.„3 jest dedykowana polskiej orientalistce prof. Ewie-Marii von Kemnitz. Ten niezwykły zbieg okoliczności, sprawia, że jestem jeszcze bardziej zaszczycona z mojego małego udziału w tej publikacji.
PRZYPISY:
1pt. mãos – dłoń 2Niewielkie miasto w Portugalii, 75km od Castelo Branco 3pl. “Uwikłane peryferie. Nowe osiągnięcia w historii Portugalii i Maroka.”
Najnowsze komentarze