Pierwsze witraże i techniki barwienia szkła pojawiły się w Starożytnym Egipcie i Rzymie. Ale dopiero konstrukcja i symbolika gotyckich katedr pozwoliła na ich efektywne wykorzystanie. Po pierwsze łuki przyporowe umożliwiały kształtowanie ażurowej bryły świątyń i stosowanie dużych przeszkleń. Po drugie gotyk w swojej symbolice miał przypominać o obecności i wielkości Stwórcy. A “Bóg jest światłością, […]”1. Efekty świetlne miały wywierać wrażenie na wiernych. Oprócz tego witraże pełniły funkcję edukacyjną. Obrazowały sceny o tematyce religijnej, umożliwiając niepiśmiennym wiernym zapoznanie się z treścią Pisma Świętego. Była to tak zwana Biblia Pauperum – czyli “Biblia dla ubogich”.
Barwa
Nieprzypadkowe są również barwy. Biały jest barwą niewinności i czystości, wyobraża Boga. Czerwony symbolizuje zarówno męczeństwo jak i miłość. Fioletowy to cierpienie i pasja. Żółty z jednej strony symbolizuje zdradę a jednocześnie moc i chwałę. Niebieski to kolor nieba, pobożności i kultu Maryjnego. Zielony reprezentuje odrodzenie i nieśmiertelność. Szary nawiązuje do pokory a brązowy do śmierci duchowej. Na początku kolor uzyskiwano poprzez topienie masy szklanej i tlenków metali. W założeniu szkło miało przypominać drogocenne kamienie (i dorównywało im ceną). Współcześnie tafle maluje się farbami do szkliwa, dzięki czemu witraże są bardziej precyzyjne i wielobarwne.
Kreacja światła
W mojej wyobraźni, chwila w której słońce przenika przez kolorowe szkło tworząc rozedrganą mozaikę światła był oszałamiający. Za każdym razem, podczas wizyt w kościołach, z niecierpliwością czekałam na ten moment, kiedy słońce będzie w odpowiedniej pozycji, żeby wreszcie zobaczyć oczekiwaną iluminację. Niestety nigdy nie zostałam oświecona i nic w tym dziwnego. W większości prezbiterium2 kościołów jest zorientowane na wschód – w stronę Jerozolimy. Dlatego przepiękne rozety oraz wielopołaciowe witraże elewacji frontowej i tylnej są oświetlone jedynie w krótkich momentach dnia – o wschodzie i zachodzie słońca. Najwięcej światła wpada do świątyń przez okna w ścianach bocznych. Nie mogąc zobaczyć tak ulotnej iluminacji, spróbowałam samodzielnie odtworzyć ścieżkę światła.
Więcej informacji dot. witraży można znaleźć na stronie Barwy Szkła.
Przypisy:
11J 1,5b 2Główny ołtarz, przestrzeń przeznaczona dla służby liturgicznej.
Covilhã w Portugalii to miasto cieni. Noc zapada z wszystkim wspomnieniami i ostatnimi promieniami świetności. Surrealistyczne puste ulice bez echa kroków. Ślepe okna opuszczonych budynków. Wypuszczasz oddech i pojawia się mgła … a wraz z nią duchy. Nie zrozumcie mnie źle, to ukryte, ciche życie jest fascynujące. Rozpoczyna się sentymentalna podróż po pustych ulicach, podczas której odkrywasz, że istniejesz.
Miasto wełny i śniegu u podnóża Serra da Estrela – najwyższego pasma górskiego w Portugalii. Trzęsienie ziemi (1755) zniszczyło XII- wieczne fortyfikacje. W związku z rozwijającym się przemysłem tekstylnym miasto było uważane za portugalski Manchester. Po upadku fabryk, niektóre budynki przejął Uniwersytet Beira Interior ale wiele z nich pozostało pustych.
Architektura
Mimo niewielkich rozmiarów, Covilhã oddaje moje ulubione cechy architektury Portugalii. Domy pomalowane na jasne kolory, niezależnie od wieku zachowują zwartą, geometryczną formę. Biały łatwiej odbija mocne światło i dzięki temu praktycznemu rozwiązaniu zyskała cała urbanistyka – miasto tworzy ono spójną całość. Zaskakująca wielopoziomowość wykorzystuje każdą pochyłość terenu. Funkcje budynków rozmieszczone są bez reguł ale w racjonalny sposób. Dom na skarpie ma strefę dzienną na ostatnim piętrze z wyjściem na położoną na tym poziomie ulicę. Strefa nocna znajduje się na parterze, gdzie dociera mniej światła i można schować się przed słońcem. Harmonijne renowacje i adaptacje. Nowa i historyczna architektura egzystuje obok siebie na dżentelmeńskich zasadach – elegancko, bez chęci dominacji. Tajemnicze pustostany, działają na wyobraźnię. W Covilhã stały się one inspiracją dla artystów street art. W ten sposób powstał WOOL – Festiwal Urban Artu. Murale i graffiti nawiązując do tożsamości miasta, utworzyły galerię sztuki ukrytą pomiędzy wąskimi uliczkami.
Dlaczego sentymentalna podróż rozpoczęła się właśnie tam?
Mieszkałam w Covilhã w Portugalii przez 9 miesięcy mojego pierwszego Erasmusa. Wszystkie fotografie pochodzą z tego okresu. Przedstawione kobiety – moje przyjaciółki – wypełniały pustkę i uczyniły z portugalskiego miasteczka metropolię zmian.
Podróżując po Portugalii zauważyłam, że wiele drzwi ma specyficzny detal – kołatki w kształcie dłoni. Na początku, pomyślałam, że jest to tylko miły, staromodny sposób powitania gości. Odwiedzający może “uścisnąć” dłoń jeszcze zanim zobaczy gospodarza. Ale po niewielkich poszukiwaniach, okazało się, że dekoracja ma głębsze znaczenie i ciekawą historię.
Hamsa
Forma kołatki w kształcie dłoni nawiązuje do Hamsy, znanej również jako Ręka Fatimy lub Ręka Miriam. Amulet był i jest obecny w wielu religiach, na początku w wierzeniach starożytnej Mezopotamii i Egiptu, później w Judaizmie i Islamie. Słowo Khamsah w języku arabskim oznacza “pięć” – jak liczba palców u ręki. Hamsa chroni przed złem, zwłaszcza rodziny i kobiety w ciąży. Dlatego symbol pojawia się często w elementach biżuterii ale także jako dekoracja wnętrz. Była również znakiem, który pokazywał wyznanie mieszkańców domu. Wg innej teorii, dwie kołatki miały kształt męskiej i kobiecej dłoni, a także wydawały różne odgłosy. Islam uważał za niestosowne, żeby kobieta otworzyła drzwi mężczyźnie. Po dźwięku pukania gospodarz mógł rozpoznać płeć gościa przed otworzeniem drzwi, dzięki czemu odpowiednia osoba mogła otworzyć drzwi.
Dlaczego symbol pojawia się w Portugalii?
Kołatki w kształcie dłoni są popularne w krajach, które przez wieki znajdowały się pod okupacją Maurów, takie jak Portugalia albo Hiszpania. Podobnie obecność Judaizmu na Półwyspie Iberyjskim jest bardzo znacząca. Na przykład, w Belmonte2nadal istnieje wspólnota Żydowska, która przetrwała wszystkie zawirowania historii i może być uważana za prawdziwie portugalską.
Jedno z moich zdjęć znalazło się na publikacji historyka Francisco Javier Martínez z Uniwersytetu Évora w Portugalii. Książka „Entangled peripheries. New contributions to the history of Portugal and Morocco.„3 jest dedykowana polskiej orientalistce prof. Ewie-Marii von Kemnitz. Ten niezwykły zbieg okoliczności, sprawia, że jestem jeszcze bardziej zaszczycona z mojego małego udziału w tej publikacji.
Przypisy:
1pt. mãos – dłoń 2Niewielkie miasto w Portugalii, 75km od Castelo Branco 3pl. “Uwikłane peryferie. Nowe osiągnięcia w historii Portugalii i Maroka.”
Najnowsze komentarze