Paryż – miasto zakochanych. To pierwsze skojarzenie, jakie przychodzi nam do głowy. Jednak etymologia jest bardziej przyziemna. Nazwa miasta wcale nie pochodzi od imienia trojańskiego królewicza (i kochanka) Parysa ale od celtyckiego plemienia Paryzjów zamieszkującego te tereny. Osobiście dużo bardziej ekscytujący wydaje mi się jego inny przydomek: Paryż – Miasto Światła (La Ville Lumière). Nawiązuje on dosłownie do iluminacji ale również do Epoki Oświecenia (Wiek Rozumu, Wiek Filozofów).
Oświecenie
Idee epoki to przede wszystkim: prymat rozumu (racjonalizm, humanizm), wyłączność praw i sił naturalnych (naturalizm) oraz transformacja życia społecznego, religijnego i politycznego (reformizm). Miasto Światła niezaprzeczalnie odegrało ważną rolę w tym okresie. Wiek Rozumu rozpoczął się (1715 – śmierć Ludwika XIV) i zakończył (1789 – wybuch Rewolucji Francuskiej) w Paryżu. To właśnie tutaj Diderot i d’Alembert opublikowali pierwszą encyklopedię. Monteskiusz popularyzował idee trójpodziału władzy. A Wolter namawiał do racjonalnego myślenia, liberalizmu i tolerancji. Jeśli mówimy o architekturze tego okresu, granice czasowe nie są tak precyzyjne a idee tak jednoznaczne. Podczas Oświecenia możemy wyróżnić dwa zupełnie odmienne style architektoniczne – Późny Barok (tzw. Rokoko, 1675 – 1750) i Neoklasycyzm (1760 – 1830).
Architektura francuska XVIII wieku
Barok jest jednym z najbardziej dekoracyjnych stylów architektonicznych. Pełen teatralności, pozłacanych detali odbitych przez lustra i dramatycznych kontrastów świetlnych na obłych formach. Jakby było tego mało, Rokoko jest jeszcze bardziej ozdobne. Zaskakująco, nie traci jednak na lekkości. Widz może być przytłoczony przepychem ale na pewno nie ciężkością formy. Styl porusza naszą zmysłowość w sposób sentymentalny i filuterny. Jego sztandarowymi przykładem jest Pałac Wersalski z oszałamiającą Salą Lustrzaną.
Następujący po Rokoko, Neoklasycyzm Francuski lepiej reprezentuje idee Oświecenia. Bodźcem powrotu do klasycznej architektury rzymskiej i greckiej były badania archeologiczne na terenie Herkulanum i Pompei1. Również wielkie umysły tego okresu (m.in. D. Diderot, J. J. Rousseau), popularyzowali prostotę i antyczne wartości, wyznaczając kierunek rozwoju sztuki. Tak więc, przesadne dekoracje zastąpiono purystycznymi formami, rodem ze Starożytnej Grecji i Rzymu. Monumentalizm i harmonię budowli akcentowały rytmiczne kolumny oraz symetryczny plan. Wyważona ilość ornamentów dodawała elegancji i godności ale nie uciekała się do minimalizmu. W Paryżu jednymi z najbardziej rozpoznawalnych przykładów jest Łuk Triumfalny i Panteon. Nowy styl został wprowadzony również do barokowego Pałacu Wersalskiego – Petit Trianon2 i Belweder3.
Ciekawym przykładem porównawczym jest Luwr, który posiada elewacje w obu wyżej wymienionych stylach. Zachodnia (wewnętrzna) fasada Cour Carrée – Pavillon de l’Horloge (Pawilon Zegarowy) jest barokowa. Wschodnia (zewnętrzna) fasada Cour Carrée – Kolumnada de Perrault, ma typowo klasyczny styl. Schemat muzeum można zobaczyć tutaj.
Oświetlenie
Wystarczy wieczorny spacer polami elizejskimi lub zobaczyć nocną iluminację wieży Eiffela (20 000 żarówek!), aby stwierdzić jak ważną rolę w tożsamości miasta pełni sztuczne oświetlenie. Paryż – Miasto Światła jako pierwsze w Europie wprowadziło gazowe oświetlenie ulic na dużą skalę (1829r.). Około trzydzieści lat później ilość lamp wzrosła do 56 000. Obecnie oświetlonych jest 296 budynków oraz 33 mosty. Nic więc dziwnego, że Paryż nocą jest pełen życia.
Moją uwagę zwróciły również naturalne warunki świetlne w ciągu dnia. W listopadzie miasto powlekało eleganckie, matowe światło o gołębim odcieniu. Przygasłe kolory pochmurnego nieba i monochromatyczne kamienic przełamane zostały wyraźnymi kątami ciemnych mansard4. Nasycone tony jesiennych drzew to punkty, które skupiały ostatnią energię lata. No może, poza wiecznie gwarnymi barami. Szczerze mówiąc, bardzo podobała mi się ta sentymentalna odsłona Paryża.
1Herkulanum i Pompeje to dwa starożytne miasta na terenie Włoch, zniszczone podczas wybuchu Wezuwiusza (79r. n.e.). 2Petit Trianon – Mały Tyranion to pałacyk w ogrodach Wersalu zbudowany z myślą o metresy władcy, Madame de Pompadour. 3 Belweder (wł. belvedere od bello – piękny, vedere – widzieć) to budynek ogrodowy w formie pawilonu, tarasu, altany, z którego widok rozpościerał się na szczególnie ciekawą kompozycję lub oś widokową ogrodu, dlatego często sytuowany był na wzniesieniach. 4Mansarda – pomieszczenia mieszkalne zlokalizowane na poziomie strychu. W tym przypadku dach ma specyficzny łamany kształt. Górna część posiada mały kąt nachylenia, natomiast dolna jest prawie pionowa. Pokrycie dachu pełni również funkcję wykończenia elewacji ostatniej kondygnacji.
